پروتز چیست، انواع پروتز و نحوه ساخت
پروتز یک دستگاه مصنوعی است که قسمتی از بدن که از دست رفته را جایگزین می کند. اندام ممکن است به علت اختلال رگهای خونی (مانند تصلب شریان یا آسیب ناشی از دیابت)، سرطان، جراحت (به عنوان مثال در یک تصادف با موتور یا در مسابقات موتور سواری) و یا به صورت مادرزادی، قطع شود. در ایالات متحده، اندکی کمتر از 0.5٪ افراد قطع عضو داشته اند. با این حال، در سال های آینده به دلیل افزایش میزان چاقی، که این امر خطر ابتلا به بیماری های قلبی و دیابت را افزایش داده، این میزان افزایش می یابد.
اندام های مصنوعی، که همچنین به عنوان پروتز شناخته می شوند، دستگاه هایی هستند که برای جایگزینی یک عضو یا بخش از دست رفته بدن تعریف می شوند. پروتزها بخش مهمی از پروسه توانبخشی پس از قطع عضو و کمک به بازگرداندن تحرک به بیماران هستند. مطالعات نشان داده اند که قطع عضوهایی که بعد از عمل از پروتز استفاده کرده اند، در آینده حوادث کمتری که نیاز به بستری شدن داشته باشد تجربه کرده اند و پروتز هزینه های کلی پزشکی را پایین می آورد.
یک عضو کامل یا فقط بخشی از آن ممکن است قطع شود. قطع عضو اندام تحتانی ممکن است شامل انگشت پا، پا، بخشی از ساق پا و یا بالای زانوی یا یک پای کامل (در مفصل ران) باشد. قطع عضو ممکن است حتی به بالای ران نیز گسترش یابد. قطع عضو اندام فوقانی ممکن است شامل یک یا چند انگشت، یک دست، بخشی از ساعد یا بازو یا به طور کلی (در شانه) باشد.
اگر بخشی از بدن از دست رفته باشد، اغلب توصیه می شود که با یک دستگاه مصنوعی (پروتز) این قسمت را جایگزین کنید. حداقل عملکرد یک پروتز این است که کاربر به طور مستقل و راحت فعالیت های روزانه (مانند راه رفتن، خوردن، و پانسمان) را انجام دهد. با این حال، یک پروتز ممکن است کاربر را قادر به عملکرد تقریبا مشابه و یا به همان خوبی قبل از قطع عضو کند.
از آنجاییکه تکنولوژی در دهه گذشته پیشرفت شایانی داشته، پروتزهای بسیار کاربردی و راحت در دسترس هستند که در مرکز ارتوپدی فنی ساخته می شوند. افراد با انگیزه و دارای سلامت کلی بجز قطع عضو که از پروتز استفاده می کنند می توانند بسیاری از کارهای فوق العاده را انجام دهند. به عنوان مثال، برخی از این افراد به اسکی، کوهنوردی، ماراتن، مسابقات سه گانه کامل، شرکت در ورزش به طور کامل و یا فعالیت های شغلی و یا فعالیت در ارتش باز می گردند. آنها بدون محدودیت زندگی می کنند. خواه شخصی از پروتز فقط برای ورزش در خانه خواه در ماراتن استفاده کند، پروتز می تواند مزایای روانشناختی فراوانی را به وجود آورد.
اینکه پروتز چقدر خوب عملکرد کاربر را فراهم می آورد به آناتومی بدن وی و چندین عامل دیگر بستگی دارد از جمله:
- اندازه بودن، پایداری و راحتی پروتز
- نوع سوکت و اجزای انتخاب شده
- اهداف کاربر، سلامت کلی، سن و فرایند ذهن
موفقیت معمولا زمانی که یک تیم بالینی (پزشک، ارتوپد فنی، متخصص فیزیوتراپیست، مشاور توانبخشی) باهم برای قطع عضو کار می کنند تا بهترین و مناسب ترین نوع پروتز را تعیین کنند بیشتر است. ارتوپد فنی متخصصی است که طراحی، اندازگیری، ساخت و تنظیم پروتز و مشاوره در مورد نحوه استفاده از آنها را ارائه می دهد. انگیزه و روحیه خوب کاربر، احتمال موفقیت طولانی مدت را افزایش می دهد.
پروتز اندام سه بخش اصلی دارد:
- رابط
- اجزاء
- پوشش
رابط بین اندام باقی مانده و پروتز
پروتز به بدن در قسمت رابط متصل است. رابط کاربری شامل یک سوکت و یک قاب سفت و سخت است. سوکت، که از مواد پلاستیکی یا لمینت ساخته شده است، جایی است که قطعات کار پروتز (اجزاء) به فرد متصل می شود. قاب، که از گرافیت و یا مواد مشابه ساخته شده است، پشتیبانی ساختاری برای سوکت و اجزای سازنده را فراهم می کند.
یک لاینر یا درزگیر بین اندام باقی مانده و سوکت به منظور احساس نرمی بیشتر و فیت شدن استفاده می شود. درزگیر از پلی یورتان یا سیلیکون نرم ساخته شده است که بدون ایجاد اصطکاک به پوست می چسبد. در حالت ایده آل، هر فرد باید برای هر پروتز دو درزگیر داشته باشد. جایگزین کردن روزانه ی درزگیرها می تواند طول عمرشان را زیاد کند. آنها زمانی که در روزهای متوالی پوشیده نمی شوند، الاستیسیته و شکل خود را بهتر حفظ می کنند.
جوراب پروتز ممکن است به جای یا به همراه یک درزگیر پوشیده شود. جوراب های ساخته شده از پشم، نایلون، یا پارچه های مصنوعی هستند و گاهی اوقات بین لایه های پارچه ای ژل قرار می گیرد. جوراب در ضخامت های مختلف موجود است. با پوشیدن چندین جوراب یا جوراب با ضخامت های مختلف و یا با در آوردن جوراب، فرد می تواند پروتز را با تغییر اندازه اندام باقی مانده،که به طور معمول در طول روز با فعالیت ها، آب و هوا و سایر عوامل رخ می دهد، مناسب تر کند.
این رابط ممکن است شامل دستگاه هایی باشد که پروتز را به طور ایمن نگه دارند (به نام سیستم تعلیق). سیستم های تعلیق زیر معمولا استفاده می شود:
سوپاپ مکش: هنگامی که انتهای اندام باقی مانده در سوکت قرار می گیرد، هوا از طریق باز کردن در انتهای سوکت خارج می شود. سوپاپ مکش یک طرفه در سوکت ایجاد کرده و پروتز را در محل خود مهر و موم می کند.
درزگیر با یک پین قفل: اکثر درزگیرها در انتهای سوکت توسط یک پین مهره ای قفل می شوند. از آنجا که پین به شدت در برابر اندام باقی مانده فشرده می شود، می توانند باعث تحریک و التهاب قسمت هایی از اندام باقی مانده در نزدیکی آن شوند، مایع ممکن است انباشته شود و زخم های پوستی ممکن است ایجاد شود.
کمربند و مهار: گاهی اوقات پروتز به کمربند یا مهار متصل می شود. این دستگاه ها ممکن است توسط افرادی که با استفاده سوپاپ مکش یا قفل کردن پین مشکل دارند یا نمی توانند پین را تحمل کنند، استفاده می شود. با این حال، مهار می تواند نسبتا سفت و سخت باشد و بنابراین می تواند ناراحت کننده و ناخوشایند باشد. همچنین ممکن است تحرک را محدود کند.
قطعات پروتز
قطعات اجزای کار پروتز هستند. آنها عبارتند از دستگاه های ترمینال (انگشتان مصنوعی، دست ها، پاها و انگشتان پا) و مفاصل (مچ دست، آرنج ها، باسن و زانو) و همچنین شفت های فلزی یا کربنی که به عنوان استخوان عمل می کنند.
قطعاتی که توسط ریزپردازنده ها و مایوالکتریک ها کنترل می شوند جایگزین مدل های هیدرولیکی قدیمی و بر پایه قدرت بدن می شوند. پروتز مایو الکتریک با استفاده از شارژ الکتریکی که به طور طبیعی توسط عضله تولید می شود حرکت را ایجاد می نماید. این شارژ الکتریکی به یک موتور الکتریکی منتقل می شود که اندام را حرکت می دهد. این اجزای جدید کارآمدتر هستند و باعث ایجاد استرس کمتر کاربران می شوند.
اجزای بیونیک که در حال حاضر در دسترس هستند، ممکن است عملکرد افراد را حتی بهتر کند. به نظر می رسد اجزای بیونیک چنان چه گویی اندام های طبیعی هستند حرکت می کنند. چنین حرکتی با شبیه سازی مجدد اعصابی که قطع شده اند و اتصالشان به اندام باقی مانده و عضلات سالم در بدن (به عنوان مثال، به عضله سینه برای بازوی انتشاری) امکان پذیر است. این اعصاب به طور مستقیم به ضربات ناگهانی به وسیله الکترودها بر روی سطح پوست به ریزپردازنده ها در اندام منتقل می شود و به این ترتیب کاربر را قادر به حرکت اندام می کند.
پوشش
برخی از افرادی که پروتز را می پوشند، انتخاب می کنند که اجزا توسط پوشش محصور شوند. پوشش پروتز شامل فوم انعطاف پذیری است که به پروتز ظاهری شبیه اندام از دست رفته می دهند. فوم اغلب توسط پوشش حفاظتی واقعی محصور می شود. میزان واقعی به نظر رسیدن پوشش، بستگی به این دارد که آیا آنها حاضری بوده و یا سفارشی شده اند، مثلا رنگ آن دقیقا همرنگ با الگوی پوست کاربر شده باشد. بعضی از افراد، به خصوص ورزشکاران در طول رقابت، ترجیح می دهند پوشش را بردارند.
انواع پروتز
بسته به نیازهای بالینی فردی بیمارن، پروتزهای متفاوتی وجود دارند. پروتزهای عموما با توجه به بخشی از بدن که از آنها برای جایگزینی استفاده می شوند، طبقه بندی می شوند. در داخل این طبقه بندی های کلی، زیر طبقه بندی های زیادی وجود دارد که ویژگی های خاص پروتز را مشخص می کنند که برای کنترل دستگاه، چه توسط بدن و یا توسط ریز پردازنده ها و یا از طریق دیگر وسایل الکترونیکی، مورد استفاده قرار می گیرند. با پیشرفت تکنولوژی، دستگاههای پروتز توانمندتر و کارآمدتر می شوند و به تقلید از عملکرد قسمت های بدن آناتومیکی که آنها جایگزینش می شوند، نزدیک تر می شوند.
پروتزهای جزئی پا (Partial Foot)
یک پروتز جزئی پا جایگزین عملکرد طبیعی پایی می شود که قسمتی از آن قطع شده است. این پروتز می تواند شامل چند انگشت از پا یا بخش حداکثری پا باشد. پروتز به منظور بازیابی درستی از قسمت از دست رفته پا، باید بازوی اهرمی مناسب را در اختیار داشته باشد تا بتواند الگوی راه رفتن مناسب را حفظ کند و از افتادن غیر ضروری جلوگیری شود. این معمولا از یک ماده جامد ساخته شده که به عنوان یک پرکننده ی انگشتی(toe filler) شناخته می شود، که جایگزین هر بخش قطع شده پا همراه با پشتیبانی قوس پای سفت و سخت است و عملکرد بازوی اهرم طبیعی پای طبیعی را فراهم می آورد.
پروتز زیر زانو (Trans-tibial)
یک پروتز زیر زانو، عملکرد پا، مچ پا و قسمت پایین پا را تا زانو جایگزین می کند. پروتز زیر زانو باید مفصل مچ پای از دست رفته و عملکرد آن را از طریق طراحی و ساخت پروتز جایگزین کند. پروتز زیر زانو معمولا شامل سوکت پروتز سفارشی ساخته شده، یک پیلون و مچ پا و یا پا است. پا و مفصل مصنوعی، بسته به نیازهای بالینی، ویژگی های مختلفی را ارائه می دهند. انواع پروتز مچ پا شامل طرح های تک محور و چند محوره هستند. نمونه هایی از پروتز پا شامل یک طراحی بسیار ساده که شامل یک مچ پا و کوسن پاشنه بوده، پایه های انعطاف پذیر که اجازه می دهد در زمانی که به آن فشار اعمال می شود پا منعطف شود، ذخیره سازی انرژی پا که ذخیره و بازگشت انرژی در طی راه رفتن انجام می دهد و پایی که از ریزپردازنده ها برای کنترل حرکت پا در طول راه رفتن استفاده می کند.
پروتزهای بالای ران (Trans-Femoral)
یک پروتز بالای ران جایگزین عملکرد طبیعی پا، مچ پا، بین مچ تا زانو، زانو و از زانو تا ران است. پروتزهای بالای ران باید تمام مسائل مربوط به پروتزهای زیر زانو را در نظر بگیرند و همچنین باید عملکرد زانوی طبیعی را نیز جایگزین کنند. پروتزهای بالای ران معمولا شامل یک سوکت پروتز سفارشی ساخته شده، یک بخش زانویی پروتزی، یک پیلون و یک مچ پا و پا می باشد. زانوهای پروتزی از مکانیزم های مختلفی برای جایگزینی زانو بر اساس نیازهای بالینی و توانایی های عملکردی بیمار استفاده می کنند. نمونه هایی از زانو های پروتزی شامل طرح های تک محوره، طرح های چند محوره زانو هایی هستند که از اصطکاک یا از سیلندر های هیدرولیک یا پنوماتیک و یا از ریزپردازنده برای کنترل حرکت خود استفاده می کنند.
پروتزهای جزئی دست (Partial Hand)
پروتز جزئی دست، عملکرد دست و انگشت طبیعی را هنگامی که بخشی از دست قطع شده است، جایگزین می کند. پروتزهای سنتی دست با استفاده از یک وضعیت ساده باز یا بسته دستگاه ترمینال پروتز، به منظور فراهم آوردن توانایی در دست گرفتن اجسام، جایگزین عملکرد اساسی دست می شدند. پیشرفت های اخیر در تکنولوژی منجر به توسعه پروتزهای جزئی دست شده است که شامل انگشتان دستی که مستقیما کنترل می شوند و تقلید بیشتر حرکات دست می باشد.
پروتزهای زیر آرنج (Trans-Radial)
یک پروتز زیر آرنج جایگزین عملکرد طبیعی دست، مچ دست و ساعد آناتومیک تا آرنج می شود. پروتزهای زیر آرنج یا از قدرت بدن که شامل یک مهار شانه، یک سری از کابل های کنترل و یک دستگاه ترمینال می باشد و یا از یک سیستم عضلانی-الکتریکی که مبتنی بر توانایی عضو قطع شده برای فعال کردن عضلات خاصی در بازوی است که توسط الکترودها فعال شده و باعث می شود که عضله، عصب و عملکرد مغز موقعیت و عمل پروتز را هدایت کنند.
پروتزهای بالای بازو (Trans-Humeral)
یک پروتز بالای بازو جایگزین عمل طبیعی دست، مچ دست، ساعد، آرنج و بازو به سمت شانه می شود. پروتزهای بالای بازو از مکانیزم کنترل مشابه پروتزهای زیر آرنج استفاده می کنند، اما ممکن است از چندین سیستم برای کنترل حرکات آرنج و همچنین دستگاه ترمینال، چه قلاب، دست یا مکانیسم دیگری باشد، استفاده کنند.
پروتزهای سینه خارجی (External Breast)
پروتز های سینه به عنوان جایگزین سینه طبیعی پس از جراحی برداشتن سینه استفاده می شود. آنها به طور معمول با یک سینه بند مخصوص حاوی کیسه ای که موقعیت آناتومی مناسب پروتز سینه را حفظ می کند، پوشیده می شوند.
انتخاب پروتز مناسب
سبک و نوع پروتز مناسب بیمار تصمیم گیری است که توسط بیمار، ارتوپد فنی، پزشک و دیگر متخصصانی که بخشی از تیم توانبخشی هستند، انجام می شود.
مواردی که باید مورد توجه قرار گیرند عبارتند از: شکل و وضعیت اندام باقی مانده بیمار، تاریخچه پزشکی بیمار، هر شرایطی که ممکن است بر توانایی بیمار برای استفاده از پروتز و توانایی های عملکردی بیمار تاثیر گذارد که معمولا به عنوان “سطح عملکردی” شناخته شود.
ارزیابی سطح عملکرد فقط به پروتز های اندام تحتانی محدود است، به ویژه برای اجزایی که عملکرد آناتومیک کمر، زانو، مچ پا و پا را جایگزین می کند . ارزیابی سطح عملکردی میزانی از توانایی و توان بالقوه بیمار است، نه توانایی عملکرد دستگاهی خاص. هنگام تعیین سطح عملکردی بیمار، مواردی که باید مورد توجه قرار گیرند شامل سن بیمار، حرفه، سطح فعالیت قبل از قطع عضو، شرایط زندگی فعلی و هر معیار دیگری است که از طریق ارزیابی توسط پزشک، ارتوپدفنی و سایر اعضای توانبخشی شناسایی شده است.
